آیا حضرت علی در محراب کشته شده یا هنگام ورود به مسجد؟

صد ها سال است که ذهنیت ما و همه کسانی که اهل کمی مطالعه در تاریخ اسلام نیستند میپندارند که طبق سخن برخی از روحانیون حضرت علی در هنگام نماز و در محراب کشته شده است ولی با کمی استناد به تاریخ درمییابیم که چنین مدرکی وجود ندارد در ادامه منابع را ذکر خواهیم کرد.

حضرت علی مولای متقیان است و طبق حرف روحانیون دارای القاب زیادی در نزدپیامبر بوده است در این صورت چه نیازی به این است که بدون مدرک و دلیل بگویند که او در محراب شهید شده است هدف این قشر چه بوده است ؟

آیا وقت آن نیست که ما با نگاهی روشن تر به دین نگاه کنیم؟

«ابو حنیفه احمد بن داوود دینِوَرى» متوفای 283 هجری در کتاب «اخبار الطِوال» آورده است: چون آن شب فرا رسید، ابن ملجم شمشیر زهر آلود خود را برداشت و قبل از سپیده دم، در گوشه مسجد نشست و منتظر مانند که چون علی(ع) برای نماز صبح به مسجد می‌آید و از کنار او بگذرد، کار خود را انجام دهد. در همان حال علی(ع) آمد و فرمود: ای مردم نماز. ابن ملجم برخاست و با شمشیر ضربه‌ای بر سر آن حضرت زد. قسمتی از شمشیر به دیوار اصابت کرد و در آن رخنه‌ای ایجاد کرد، ابن ملجم از وحشت به روی افتاد و شمشیر از دست او جدا شد. مردم جمع شدند و او را گرفتند. (ص260-261)

«احمد بن یعقوب» متوفای292 هجرى، در کتاب «تاریخ یعقوبى» آورده است: ابن ملجم بر در مسجد ایستاده بود که علی(ع) از تاریکی مسجد بیرون آمد و سر خود را داخل مسجد کرد. در این هنگام عبدالرحمن شمشیری بر سرش نواخت. (ص138)

«محمد بن جَریر طبرى» متوفای 322 هجری در کتاب «تاریخ الاُمَم و الملوک»، معروف به «تاریخ طبری» می نویسد: شب جمعه‌ای که صبحگاه آن علی(ع) کشته شد به سال 40 هجری، ابن ملجم پیش قطام رفت و گفت: اینک شبی است که با دو یار خود وعده کرده‌ایم هر کدام یکی از آن سه نفر (علی(ع) معاویه و عمرو عاص) را بکشیم، پس قطام حریری خواست و سر آنها را بست. آنان شمشیرهای خویش را گرفتند و مقابل دری که علی(ع) از آنجا بیرون می‌شد نشستند. چون علی(ع) بیامد شبیب با شمشیر ضربتی به قصد او زد که به بازوی درب یا به طاق خورد. آنگاه ابن ملجم با شمشیر به پیشانی وی زد. (ص2684 -2683 )

«مسعودى» متوفای 345 هجری در کتاب «مُروج الذَهب»، آورده است: قطام پارچه حریری خواست و به آنها بست. آنها شمشیرهای خود را گرفته و در مقابل دری که علی(ع) از آنجا وارد مسجد می‌شد نشستند. علی(ع) هر روز برای نماز به مسجد می‌آمد و مردم را بیدار می‌کرد. ابن ملجم بر اشعث بن قیس، که در مسجد بود، گذر کرد. اشعث به او گفت: زود کار خود را انجام ده که روشنایی صبح تو را رسوا می‌کند. حجر بن عدی این را شنید و به طرف خانه حضرت رفت تا او را با خبر کند، از قضا در راه حضرت را ندید. علی(ع) وارد مسجد شد و ابن ملجم و یارانش به او حمله کردند و گفتند: حکم دادن خاص خداست نه خاص تو. ابن ملجم ضربتی به پیشانی حضرت زد و شمشیر شبیب به بازوی در خورد و مشاجع بن وردان فرار کرد. علی(ع) گفت: نگذارید که این مرد فرار کند. (ص773 – 772) 

ابو الفرج اصفهانی، متوفای 362 هجری در کتاب «مقاتل الطالبین» آورده است: شب جمعه 19 ماه رمضان سال 40 هجری. مطابق روایت ابو عبدالرحمن سلمی ابن ملجم و یارانش به نزد قطام آمدند. ابن ملجم به قطام گفت:امشب همان شبی است که من با دو نفر دوستم عهد بستم که هر کدام یکی از آن سه نفر را بکشیم. قطام چند قطعه حریر خواست و با آن پارچه‌ها سینه‌های آنها را محکم بست. آنها شمشیرها خود را به گردن آویخته و به راه افتادند و درب مسجد، مقابل دربی که حضرت برای نماز از آن درب به مسجد می آمد نشستند. (ص51)

«ابو مخنف» از «عبد الله ازدی» روایت می‌کند که در شب ضربت خوردن علی(ع) من نیز در مسجد کوفه بودم و با مردم دیگر که معمولا از اول ماه در مسجد مشغول عبادت بودند، مشغول نماز بودم. در همین هنگام علی(ع) با صدای بلندی فرمود: «الصلوة الصلواة». هنوز صدایش به آخر نرسیده بود که برق شمشیری را دیدم و شنیدم که کسی فریاد می زد: لا حکم الا الله. حکم از آن خداست نه از آن تو و پیروان تو. و شنیدم که علی(ع) گفت: این مرد فرار نکند. اسماعیل بن راشد و ابو عبد الرحمن سلمی روایت می کنند که در آغاز شبیب بن بجرة ضربتی بر آن حضرت زد ولی شمشیر او به خطا رفت و به طاق گرفت و بعد از او، ابن ملجم ضربتی بر آن حضرت زد که بر فرق او وارد شد. (ص 52 – 53)

«شیخ مفید» عالم بزرگ شیعه، متوفای 413 هجری در کتاب «الارشاد» نوشته است: شب چهارشنبه 19 ماه رمضان سال 40 هجری بود که آنها نزد قطام آمدند. پس چند قطعه حریر طلبید و با آن سینه‌های آنها را محکم بست و آنها شمشیرها را به کمر بسته و به راه افتادند. آنها برابر دری که از آن درب علی(ع) برای نماز به مسجد می‌آمد نشستند. آنان قبل از این اشعث را از کار خود آگاه کرده بود و او نیز به آنها قول همکاری داده بود. اشعث به ابن ملجم گفت: زود کار خود را انجام ده که روشنایی صبح تو را رسوا می کند. حجر بن عدی این را شنید و به طرف خانه حضرت رفت تا او را با خبر کند از قضا در راه حضرت را ندید و ایشان از راه دیگر وارد مسجد شدند. ابن ملجم پیش دوید و آن حضرت را با شمشیر زد. (ص18 – 17)

از «عبد الله ازدی» روایت شده است که در شب ضربت خوردن علی(ع)، من نیز در مسجد کوفه بودم و با مردم دیگر که معمولا از اول ماه در مسجد مشغول عبادت بودند، مشغول نماز بودم. در همین هنگام علی(ع) با صدای بلندی فرمود: نماز نماز. هنوز صدای او به آخر نرسیده بود که برق شمشیری را دیدم و شنیدم که کسی فریاد می زد: «لله الحکم یا علی، لا لک و لا لاصحابک.» حکم از آن خداست نه از آن تو و پیروان تو. و شنیدم که علی(ع) گفت: این مرد فرار نکند. (ص 18-19)

دلیل آن تنها یک خبر ضعیف از یک کتاب به نام «الفتوح» است که نویسنده آن «ابن اعصم کوفی» متوفای 314 هجری است. از نام، نسب، زادگاه، تاریخ تولد و زندگی او اطلاع زیادی در دست نیست و علمای تاریخ در مورد همه موارد یاد شده اختلاف نظر دارند. این کتاب حتی مورد استناد و اعتنای علمای شیعه در گذشته نیز نبوده است. با این حال «شیخ عباس قمی» متوفای قرن 14 هجری آن روایت را در کتاب «منتهی الامال» خود آورده است و در دوران معاصر مشهور شده است.